Er was eens een jongen met zeer weinig zelfbeheersing. Zijn vader gaf hem een zak spijkers en zei tegen hem dat hij elke keer als hij zijn zelfbeheersing verloor een spijker in de schutting achter de tuin moest slaan. De eerste dag sloeg de jongen 37 spijkers in de schutting.
In de volgende weken, toen hij leerde om zijn kwaadheid onder controle te krijgen, werd het aantal spijkers dat hij in de schutting sloeg geleidelijk aan kleiner. Hij zag dat het gemakkelijker was om zijn zelfbeheersing te bewaren dan al die spijkers in de schutting te slaan… Uiteindelijk kwam de dag dat de jongen zijn zelfbeheersing niet meer verloor. Hij vertelde het aan zijn vader en die stelde voor dat de jongen nu voor elke dag dat hij zichzelf kon beheersen, een spijker uit de schutting mocht halen.
De dagen gingen voorbij en de jongen was eindelijk zo ver dat hij zijn vader kon vertellen dat alle spijkers uit de schutting waren verdwenen. De vader nam de jongen bij de hand en ging met hem naar de schutting. Hij zei:
“Je hebt het goed gedaan, mijn zoon – maar kijk nu eens naar al die gaten in de schutting. De schutting zal nooit meer dezelfde zijn. Als je dingen in woede zegt, laten ze in de geest een litteken achter, net als de spijkers in de schutting gaten achter hebben gelaten. Je kunt iemand een mes in de borst steken en het mes er dan weer uit trekken en je spijt betuigen, maar de wond is daarmee niet verdwenen. Het verbale mes – je verloren zelfbeheersing – heeft hetzelfde effect op iemand als het echte mes. Denk daar aan wanneer je op het punt staat om je zelfbeheersing te verliezen.”
Wat is zelfbeheersing?
Zelfbeheersing houdt in dat je in emotioneel beladen situaties in staat bent om je emoties in goede banen te leiden. Je hebt controle over je eigen gedrag; slaagt erin om wensen, behoeften en driften in de hand te houden en je voorkomt escalaties. Als jij over een goede zelfbeheersing beschikt, zorg je ervoor dat je relaties met anderen om je heen en met jezelf gezond blijven. Je weet niet alleen wat juist is, je handelt er ook naar.
Concreet kunnen we een paar kenmerken benoemen. Iemand met veel zelfbeheersing:
- Heeft zichzelf in de hand
- Wordt niet snel kwaad
- Laat zich niet snel gaan
- Reageert gelijkmatig; toont beheerst en voorspelbaar werkgedrag
- Heeft de eigen emoties onder controle. Negatieve gevoelens krijgen niet de overhand en positieve gevoelens worden snel hervonden
- Relativeert ‘ups en downs’; Laat zich niet meeslepen door eigen emoties
- Brengt persoonlijke irritaties feitelijk en rustig over.
Wil je meedraaien in de huidige maatschappij en sociale contacten onderhouden, dan is zelfbeheersing geen overbodige luxe. Sterker nog, in onze westerse cultuur is omgaan met woede een belangrijke sociale vaardigheid. Af en toe eens flink boos worden om je grenzen aan te geven is niet erg. Onderzoek heeft zelfs aangetoond dat overmatige zelfbeheersing kan leiden tot hart- en vaatziekten en depressie. Dit begint bijvoorbeeld bij het dwangmatig opkroppen van je gevoelens, tot de bom barst. Het is goed om je grenzen aan te geven, maar je kunt je trainingsmaatje of tegenstander moeilijk een onbeheerste klap verkopen of de huid vol schelden als je je aan hen ergert.
Waar het om gaat is dat je probeert je belangen te verdedigen zonder de relatie met de ander te beschadigen. Daarom moet je altijd proportioneel reageren: niet te heftig, maar ook niet te zacht. Sla je te vaak of te overdreven fel om je heen, dan wek je op den duur veel ergenis en/of word je niet meer serieus genomen.
Waarom verliezen we onze zelfbeheersing?
Over boosheid bestaan allerlei theorieën. De meeste zijn afhankelijk van hoe de maatschappij denkt over kwaadheid. Volgens de frustratie-agressietheorie is woede een instinct dat omhoog komt als we worden tegengewerkt in onze verlangens en wensen.
De meeste psychologen zijn van mening dat agressie en boosheid aangeleerd gedrag is, omdat we het vroeger hebben afgekeken en gekopieerd van anderen. Er zijn veel redenen waarom mensen er een gewoonte van maken om boos te worden; omdat ze er bijvoorbeeld – op korte termijn – baat bij hebben, er macht mee uitstralen, last hebben van stress, of omdat ze dan niet hoeven te laten zien dat ze bepaalde dingen niet weten of niet kunnen.
- Voorbeeld: Denk eens aan die ene training dat je een oefening moest doen die echt heel moeilijk was. Je blijft het proberen, maar merkt geen verbetering. Dit leid tot frustratie en dat leid tot woede, tot je uiteindelijk je zelfbeheersing dreigt te verliezen. Het blijft mis gaan en je kookt van binnen. ‘Waarom lukt het hem wel en mij niet? Laat maar zitten. Ik kap ermee.’ Resultaat; Je ontneemt jezelf de kans om de techniek te leren begrijpen.
Mensen die erom bekend staan dat zij snel hun zelfbeheersing verliezen, worden vaak gelabelt als ‘iemand met een kort lontje’ of ‘iemand die snel op zijn kookpunt zit’. Als je je zelfbeheersing verliest, doe je wat je gevoel je ingeeft. Je denkt niet meer na en handelt vanuit je emoties.
- Voorbeeld: Je staat op de wedstrijdmat te sparren en je tegenstander trapt alweer voor de vijfde (!) keer onder de band. ‘Nu is het klaar. Dit is toch niet normaal?’ Je wordt boos en slaat hard terug. De scheidsrechter hoor je niet meer want je bent zo verblind door woede dat je na het stopsignaal door slaat. Resultaat; Je wordt gediskwalificeert wegens onsportief gedrag.
Hoe kun je je zelfbeheersing verbeteren?
- Assertiviteit. Om te voorkomen dat je je laat gaan, is het handig om assertief te zijn. Dit uit je door je eigen belangen nét zo belangrijk te vinden als die van een ander. Je komt er samen uit, allebei even tevreden. Dit is – uiteraard – de meest ideale communicatie- en omgangsvorm.
- Inlevingsvermogen/empathie. Verdiep je in de gedachtegang van een ander zodat je meer begrip kunt opbrengen voor de ander en minder prikkelbaar zult zijn. Als iemand zich anders gedraagt dan jij zou willen, bekijk de situatie dan eens van de andere kant.
- Tact. Bedenk goed wat in een bepaalde situatie passend, juist of gewenst wordt gevonden.
Wat te doen als je weinig zelfbeheersing hebt?
Zelfbeheersing kun je trainen, maar de een kost het meer moeite dan de ander. Door geduld te trainen heb je minder de neiging je te ergeren en kun je makkelijker dingen naast je neerleggen. Hierdoor blijf je rationeel denken en kun je beter omgaan met stress.
Zelfbeheersing oefenen is geen kwestie van het wegdrukken (opkroppen) van je emoties. Het gaat erom dat je leert je boze gevoel te accepteren, te relativeren en tegelijkertijd met je ratio boven die boosheid staat. Wat kun je doen om je zelfbeheersing te vergroten?
- Evalueer voor jezelf wanneer je je emoties niet onder controle had. Meestal gaat daar een lichamelijk ‘presignaal’ aan vooraf: je oorlelletjes worden warm, je krijgt een droge keel of je begint heftig te zweten. Welke lichamelijke verandering vond bij jou plaats? Wat ging er op dat moment door je hoofd? En welke gedachte zat daarachter? Bijvoorbeeld: ‘Ik kan er absoluut niet tegen als mensen liegen.’ Bedenk wat het gevolg was van je gedachte. Denk daarbij zowel aan gevoelens als aan gedrag. Zoek naar onderliggende patronen. Wat zou je anders kunnen doen in dergelijke situaties?
- Probeer je nieuwe gedrag toe te passen. Oefen geregeld je nieuwe gedrag. Wie geregeld oefent met gedisciplineerd gedrag, kan op lastige momenten zijn impulsen langer onderdrukken. Evalueer daarnaast steeds voor jezelf wat goed ging en wat beter kan.
- Neem op tijd een time-out. Wanneer je in een situatie terechtkomt waarbij je je zelfbeheersing dreigt te verliezen, tel dan even tot tien voordat je reageert. Helpt dit niet, neem dan even een pauze en pak de draad weer op je als je je in staat voelt de situatie zakelijk te benaderen. Probeer in situaties waar je niet die mogelijkheid hebt afstand te nemen, zoals in een wedstrijd, naar jezelf te kijken als een objectieve derde. Spreek jezelf in gedachten toe. Relativeer, probeer om jezelf te lachen. Een goed humeur draagt bij aan het herstel van je zelfbeheersing. Vraag jezelf ook af of een woede-uitbarsting de oplossing zal zijn voor het probleem.
Nog een paar handige tips:
- Relax. Zorg dat je niet overprikkeld raakt, zowel geestelijk als lichamelijk Je zelfbeheersing is het grootst als je uitgerust bent en geen stress hebt. Neem dus genoeg slaap en zoek na inspannende taken gericht naar ontspanning. Oefen ontspanningstechnieken om rustig te blijven in situaties waarin je je zelfbeheersing dreigt te verliezen.
- Zorg voor een stabiele suikerspiegel. Een stabiele suikerspiegel verkleint de kans op impulsiviteit. Wees daarom zuinig met zoetigheid en witmeelproducten en eet voldoende eiwitten en complexe koolhydraten (volkorenproducten, peulvruchten, noten, groenten).
- Let op je houding. Over elkaar geslagen armen sterkt je in je vasthoudendheid. Het herinnert je als het ware fysiek aan je voornemen ergens niet aan toe te geven.
De tenets van Taekwon-do
Guk Gi (zelfbeheersing) is één van de tenets van Taekwon-do. De tenets zijn de morele waarden waar Taekwon-do beoefening op steunt. Als Taekwon-do beoefenaar wordt er van je verwacht om deze regels in acht te nemen als jij verder wilt komen in de beoefening van het Taekwon-do en je karakter wilt vormen.
Taekwon-do Jungshin – ook wel de geboden van Taekwon-do genoemd – bestaan uit Guk Gi (zelfbeheersing), Yom Chi (integriteit), In Nae (volhardendheid), Baekjool Boogool (Onoverwinnelijke ziel) en Ye Ui (hoffelijkheid).